Những người di cư hay người đi làm xa không có mặt tại làng, nhưng họ là những người nắm giữ huyết mạch kinh tế

Khái niệm:: Di cư
Nếu bạn được cử xuống một làng để tìm hiểu về vấn đề làng đó cho dự án phát triển sắp tới. Nhiệm vụ của bạn là tìm hiểu được mọi tiếng nói đa dạng của mọi thành viên của cộng đồng.

Bạn sẽ gặp một trở ngại thế này. Phần lớn những người ở nhà là người già, phụ nữ, hoặc trẻ con, một số thanh niên không đi làm xa. Vậy nếu không hỏi được những người làm xa thì phải làm sao?

Cái điểm CHẾT là ngay đó. Nếu các dự án khảo sát ngắn ngày thì thường sẽ nhắm mắt cho qua luôn. Nhưng thường chính những người đi xa là những người kiểm soát dòng tiền của hộ gia đình, họ là người gửi tiền về. Nếu dự án không bắt được liên lạc với họ thì dự án có thể thất bại, nhất là dự án mang tính đối ứng như ngưởi dân góp tiền xây nhà hay làm đường vậy.

XOÁ BỎ KHÁI NIỆM HỘ GIA ĐÌNH

Đi xuống cộng đồng địa phương, không nên đếm hộ gia đình mà làm việc. Khái niệm "hộ gia đình" là khái niệm trên giấy tờ danh nghĩa do thiết chế đặt ra.

Thực tế, các đơn vị gia đình ở địa phương hoạt động phức tạp hơn nhiều. Vì thế các phương pháp điều tra dân số kiểu phương Tây sẽ thất bại. Trong một khu nhà có thể có nhiều gia đình nhỏ sống chung. Họ có thể ngủ riêng nhưng ăn chung từ một nồi (đơn vị tiêu dùng) hoặc làm chung trên một cánh đồng (đơn vị sản xuất). Nếu dự án đếm "số mái nhà" để cấp phát tài nguyên, họ sẽ đếm sai hoàn toàn cấu trúc kinh tế của làng.

Những người di cư hay người đi làm xa không có mặt tại làng, nhưng họ là những người nắm giữ huyết mạch kinh tế. Nếu bạn muốn khoan một cái giếng hay thay đổi giống cây trồng trên một mảnh đất, người đang cày cuốc trên mảnh đất đó (thường là phụ nữ hoặc em trai) có thể không có quyền quyết định. Họ phải xin ý kiến của người anh cả đang làm việc ở Sài Gòn, Đồng Nai hoặc Bình Dương.

Ngôi làng không kết thúc ở hàng rào tre bao quanh nó. Ngôi làng thực chất là một mạng lưới trải dài đến các thành phố lớn và ra nước ngoài. Các quyết định quan trọng của làng thường được thảo luận qua điện thoại hoặc thư từ với những người ở xa.

Vì thế phương pháp của Nhân loại học giúp xác định "ai là chủ hộ" bằng cách theo dõi dòng tiền chứ không phải chỉ hỏi "ai là chủ nhà". Một người đàn ông già yếu ngồi trước cửa nhà có thể được gọi là "trưởng tộc" vì lý do tôn trọng về mặt biểu tượng. Nhưng "chủ hộ thực sự" (người quyết định việc chi tiêu, đầu tư, cho con đi học) lại là người con trai đang gửi tiền về hàng tháng.

Nếu dự án yêu cầu "đóng góp đối ứng" (người dân góp tiền để làm đường), việc họp với những người đang sống ở làng là vô ích vì họ không giữ tiền. Dự án cần tiếp cận mạng lưới những người con xa quê.

Trong bối cảnh văn hoá Việt Nam, hầu hết các ngôi làng nhất là ở phía Bắc và Trung đều có các hội tương tế hoặc hội đồng hương tại các thành phố lớn hoặc ở nước ngoài. Hỏi trưởng làng hoặc người già uy tín tại làng: "Ai là người đứng đầu hội đồng hương của làng mình tại [Tên Thành phố]?"

Dự án cần cử đại diện đến thành phố đó, tổ chức một cuộc họp với Ban chấp hành hội đồng hương.

Nếu bạn thuyết phục được người đứng đầu hội đồng hương, họ sẽ thay bạn thuyết phục hàng trăm người di cư khác đóng góp tiền bạc hoặc ủng hộ chính sách của dự án.

Cũng nên lưu ý về lịch mùa vụ xã hội của tại địa phương đó. Lịch hoạt động của dự án phải nương theo lịch sinh hoạt của cộng đồng (chứ không phải theo năm tài chính của nhà tài trợ). Xác định các dịp lễ lớn (Tết Nguyên đán, lễ hội làng, mùa cưới, hoặc mùa thu hoạch). Đây là lúc người di cư quay về đông đủ nhất. Lên kế hoạch tổ chức các cuộc họp quan trọng nhất vào đúng những ngày này. Biến cuộc họp dự án thành một sự kiện cộng đồng vui vẻ, có ăn uống, để thu hút họ tham gia.

Tạo các nhóm chat (Group Zalo/Messenger) dành riêng cho "Những người con xa quê ủng hộ xây dựng làng". Đăng tải hình ảnh tiến độ, minh bạch tài chính lên đó. Tổ chức họp online/livestream để họ thấy tiền của họ được dùng như thế nào.

Nếu bạn chỉ tìm họ để xin tiền thì người dân sẽ lảng tránh. Nếu bạn tìm họ để cho họ được quyết định và vinh danh vai trò của họ thì họ sẽ chủ động tìm đến bạn.

Ba câu hỏi nên được xác định:

• Ai ăn chung nồi? (Đơn vị tiêu dùng).
• Ai làm chung ruộng? (Đơn vị sản xuất).
• Tiền từ đâu gửi về và ai quyết định cách tiêu số tiền đó? (Đơn vị ra quyết định).